راهکارهایی در جهت تداوم آن در جامعه ایران

Transkript

1 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی(... 7 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( * راهکارهایی در جهت تداوم آن در جامعه ایران 3 رضا حسین پور 1 آزیتا باللی اسکویی 2 محمدعلی کی نژاد چکیده مفهوم سبک زندگی به رغم اهمیت کارکردگرایانه و وجه انضمامی آن یکی از مهمترین چهارچوبهای تبیینی در مباحث جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی در دهههای اخیر بوده است. بر همین اساس نوشتار حاضر در پی یافتن امکان و زمینههای ارتقا ژرفاندیشی و گسترش سبک زندگی دینی در جامعه ایرانی است. فرض اساسی نیز آن است که در جامعه ایرانی و متأثر از امواج مدرنیته الگوهای مختلفی از سبک زندگی در کنار سبکهای زندگی دینی و سنتی و میدان رقابت جدی )در زمینه فرهنگی و به ویژه برای شمولیت یافتن انواع سبکهای زندگی( وجود دارد. بنابراین مسئله اصلی این پژوهش بررسی میزان کفایت یا پاسخگویی الگوهای دینی سبک زندگی به نیازهای موجود و چگونگی انطباق آن با شرایط موجود است. در این راستا سیره امام رضا )ع( به عنوان نمونه ای از سبک زندگی اسالمی به علت قرار گرفتن شرایط زمانی زندگی آن حضرت در کانون زندگی ایرانیان بیشتر مورد توجه است. پرسشهای اصلی بیان شده عبارتاند از: ویژگیها و ابعاد سبک زندگی دینی چیست زمینه و عوامل استقرار نفوذ و تداوم الگوی دینی )اسالمی( سبک زندگی در جامعه ایرانی چیست در این نوشتار با تکیه بر بررسی میدانی در طی پرسشنامهای از میان جامعه استادان جامعهشناسی شهر تبریز به جمع آوری اطالعات پرداخته شده و در پایان با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی مشکالت و موانع استقرار و تداوم سبک زندگی اسالمی )حیات طیبه( بررسی و راهبردهای پیشنهادی ارائه شده است ابتدا اینکه به تنوع الگوهای سبک زندگی دینی توجه شود و همچنین به تالشهای احیاگران دینی در دوره های معاصر برای تحقق سبک زندگی اسالمی بیشتر در مراکز سیاستگذاری فرهنگی توجه شود. کلیدواژهها: سبک زندگی اسالم امام رضا )ع( جامعه ایران موانع و راهکارها سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 تاریخ دریافت: 1395/11/03 تاریخ پذیرش: 1396/01/24 *. این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد رضا حسین پور تحت عنوان واکاوی سبک زندگی ایرانی-اسالمی در معماری مسکن است که به راهنمایی دکتر آزیتا باللی اسکویی و دکتر محمدعلی کینژاد در دانشگاه هنر اسالمی انجام شده است. R.Hosseinpour@tabriziau.ac.ir 1.دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه هنر اسالمی تبریز 2.استادیار معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسالمی تبریز)نویسنده مسئول( A.oskoyi@tabrizu.ac.ir 3. استاد دانشکده معماری دانشگاه صنعنی سهند ma_kaynejad@tabriziau.ac.ir

2 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال مسئله بیان و مقدمه نظام از برآمده اجتماعی و فردی رفتار الگوهای از مجموعهای عنوان به زندگی سبک "سبک اینکه با میکند. ایجاد انسانی جامعه یک در فرهنگ یک که است متمایزی معنایی تمام گفت میتوان اما گرفت قرار بیشتری اقبال مورد میالدی 1990 دهه از زندگی" از و بوده خود خاص زندگی سبک دارای تاکنون تاریخ ابتدای از انسانی اجتماعات بودهاند. برخوردار فرهنگی های شاخص با متناسب رفتاری الگوهای بحث رفتاری نظاممند الگوهای و زندگی سبک از بحث رویکردی چنین براساس موضوعهای قالب در مبحث این نیز دانشگاهی مجامع و محافل در حتی و نیست تازهای دارد پرسش جای توصیف این با است. طوالنی قدمت دارای تمدن و فرهنگ مانند کلیتر جلب خود به را بسیاری توجه نیز و یافته اهمیت حد این تا زندگی سبک اکنون چرا که است کرده غربی تمدن و فرهنگ بر متکی و مدرن جوامع زندگی اقتضای که است آن واقعیت اندیشمندان زعم به است. کرده ارائه رفتار و زندگی برای را خاصی الگوهای تدریج به مصرفی کاالهای انباشتگی تولید کار جدید شرایط گذشته قرن یک در اجتماعی علوم از نشانهای جامعه اقشار از زیادی بخش برای بیشتر فراغت زمان آمدن فراهم همچنین و در را تازهای رفتاری الگوهای نوین شرایط و است بوده فرهنگی و اجتماعی عمیق تحول ار آنها میتوان که میطلبد فراغت اوقات گذران شیوههای و مصرف فعالیت و کار زمینه زندگی سبک اصطالح امروزه دلیل همین به کرد. بررسی زندگی سبک کلی عنوان قالب در جامعه فرهنگ مانند مفاهیم از مجموعهای با تنگاتنگ پیوندی اجتماعی علوم ادبیات در این حاصل دارد. نیاز و سلیقه اجتماعی طبقه هویت شخصیت عقیده اخالق رفتار خاصی سبک تثبیت و ترویج معرفی برای گسترده تالشی ناخواسته یا خواسته نیز رویکرد است. آن معرفتی عقبه و غربی فرهنگ آن خاستگاه که بود خواهد زندگی از رفتاری عادتهای و ویژگیها از فرد به منحصر الگویی به کلی نگاه در زندگی سبک

3 9 اسالمی)رضوی(... زندگی سبک تبیین :1995 ) دارد. اشاره اجتماعی موقعیتهای و روزمره زندگی در انسان )Giddens, زندگيكردن روش در شخص ترجيحات دربرگيرنده زندگي سبك روانشناختي سطح در پيش با زندگی سبک حال عین در است. زندگي شيوههاي انتخاب در افراد رجحانهاي و تدوين طول در چهارچوبي عنوان به آنها مهمترين به كه است همراه اصولي و فرضها گیرد. می قرار توجه طرف مقاله اين دارد فرد زندگی شیوه و شخصی هویت در ریشه زندگی سبک هرچند اینکه اول - نمیتواند فرد نهایی رفتار اجتماعی روابط و فردی میان مناسبات متقابل روابط دلیل به اما باشد. پیرامون محیط از تأثیرپذیری بدون»من«ویژه فرهنگی مصرف و انتخاب نوع با فردي سطح در زندگي سبك اینکه دوم - سبك اما دارد. سروکار آن نظایر و موسیقی به دادن گوش فراغت اوقات گذران هنگام به اجتماعی نظم مانند: مواردي در جامعه عمومي رفتار برايند اجتماعي سطح در زندگي حضور به معطوف رفتارهاي و ديني مراسم در آدابمند شركت زيست محيط رعايت است. همگانی و اجتماعي بيارتباط عمومي و خصوصي حوزه در تعامالت و رفتارها با زندگي سبك اینکه سوم - رفتارهاي متنوع محيطهاي و موقعيتها شرايط تأثير تحت افراد است محتمل نيست. گروه در روابط و ميانفردي روابط سرشت ديگر عبارت به دهند. نشان خود از مختلفي انسان موارد اين در چند هر ميكند حكم چنين اجتماعات سطح در رفتار و اجتماعي رفتار ديگر گونهاي به ميتواند خود تمايالت و نگرشها باورها اساس بر و است انتخابگر و شرايط به خود رفتاري شيوههاي و سبك با ميتوانند مالحظاتي رعايت با انسانها کند. ببخشند. ديگري معناي موقعيتها زمينهها در تحول با اما پايداراست حدودي تا فرد نزد در زندگي سبك اینکه چهارم - قرار تأثیر تحت فردی گزینش و انتخاب نظام و رجحانها اجتماعي و فرهنگي شرايط و 1396 پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال

4 10 فرهنگ رضوی سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 میگیرد و به تدریج تغییر مییابد. - پنجم اينكه هرچند سه نهاد اساسی به نام خانواده و آموزش و دین داراي رقباي سرسختي شدهاند و متغیرهای جديدي بر كنشها و واكنشهاي فرد مؤثرند اما همچنان اين سه نهاد در شكلگيري و تغيير سبك زندگي نقش قابل مالحظهاي دارند. - ششم اينكه ساخت و بافت فرهنگي و اجتماعي و قدرت سخت و نرم تمدني و مدني يك جامعه در سبك زندگي مردمان آن جامعه تأثيرگذار تلقي ميشود. فرایند پدیدآیی و عمومی شدن یک سبک زندگی از سطح فردي آغاز و به تدريج در سطح گروههاي كوچك محلي اجتماع ملي و يا اجتماع جهاني به عنوان يك واقعيت اجتماعي شكل ميگيرد شدت پيدا ميكند و به كار گرفته ميشود. طبق اين تعريف سبك زندگي الگوي ذهني و رفتاري پذيرفته شده توسط افراد جامعه است كه ميتواند به تدريج در مناسبات و تعامالت اجتماعي تقويت شود و قدرت هنجاري آن افزايش و شدت يابد تا جايي كه آن رفتار يا مجموعهاي از رفتارها در زندگي فرهنگي به گونهاي مورد استقبال واقع شود كه بتوان آن را هنجار اجتماعي غالب ناميد. بر همین اساس است که در دورههای خاصی همچون زمان حضور امام رضا )ع( در ایران سبک زندگی ایشان به دلیل گیرایی خاصش به تدریج فراگیر شده و تا جایی پیش رفت که خلیفه عباسی به دلیل ترس از استقبال بیش از حد مردم از امام رضا )ع( ایشان را به شهادت رساند. یکی از ابعاد زمینه مطالعاتی و پژوهشی سبک زندگی معطوف به بررسی الگوها مراجع یا انواع سبکهای زندگی رایج است که معموال منجر به معرفی گونههای مختلف سبک زندگی یا سنخشناسی الگوهای سبک زندگی در گروهها و جوامع میشود. به عقیده صاحبنظران سبک زندگی هر فرد و جامعه متاثر از نوع باورها )جهانبینی( و ارزشهای حاکم بر آن فرد و جامعه است. مشخص است که جهانبینی مادی و ارزشهای لذتگرایانه طبیعتا سبک زندگی خاصی را پدید میآورند. همانطور که جهانبینی الهی و ارزشهای کمالگرایانه و سعادتمحورانه سبک خاصی از زندگی را شکل میدهند.)شریفی 34( 1391:

5 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( حال از آنجا که در جوامع گوناگون بحث از آیین و روش زندگی دینی مطرح بوده است و ادیان مختلف در طول تاریخ دستورالعملهای خاصی برای همه ابعاد زندگی انسان ارائه کردهاند و مدعی بودهاند که زندگی سالم و جامعه مطلوب در نتیجه پیروی از روش زندگی ارائه شده توسط آنان است. )رجبنژاد و دیگران 9:1392( پس میتوان انتظار داشت که سبک زندگی اسالمی نیز از سبکهای مهم و تاثیرگذار در زندگی افراد و در جوامع گوناگون است به ویژه در عصر حاضر که کاستیهای سبک زندگی غیردینی و مادی بر همگان روشن شده است. امروزه مفهوم "سبک زندگی اسالمی" مورد توجه بسیاری از صاحبنظران و پژوهشگران قرار گرفته است و اشاره به سبکی از زندگی دارد که منبع اصلی استخراج آن کتاب الهی است به تعبیر عالمه مجلسی زندگی اسالمی در زندگی قرآنی معنا مییابد.)خطیبی و ساجدی 14:1392( در واقع سبک زندگی اسالمی شیوهای از زندگی بر مبنای عملی است که در جهت عمل به قوانین الهی انجام شود. در این سبک زندگی به آموزههای اسالمی و کلیت اسالم نگاه شده است و با زندگی افراد و تمام ابعاد آن مرتبط است.)کجباف و دیگران 62:1390( در سبک زندگی اسالمی زندگی انسان یک زندگی دنیا و آخرتی است به این معنا که دنیا و آخرت را با هم و در کنار یکدیگر دارد یکی مکمل دیگری و یکی فرضیهساز دیگری است.)شریعتی 6:1390( بنابراین مسائل و پرسشهایی درباره انواع الگوهای بومی)سنتی( و مدرن سبک زندگی تغییر الگوها و کم و کیف پاسخگویی الگوهای موجود یا در دسترس جامعه به نیازها و خواستههای گروههای مختلف سنی جنسی و... مطرح است. در جامعه ایرانی نیز سبکهای فراوان و متفاوتی از سبک زندگی وجود دارد که هر یک متأثر از الگوها یا مراجع مختلفی است. از جمله الگوهای مهم و نافذ که در زمرة الگوی سنتی قرار میگیرد سبک زندگی دینی یا اسالمی است که به سبب قو ت حضور دین در همه جوامع از جمله جامعه ایرانی و نقش منحصر به فرد دین در ثبات نظم و حفظ ارکان اخالق اجتماعی جایگاه مهمی دارد. بنابراین توجه دراین باره و اندیشیدن دربارة امکان ارائه الگوی زیست مسلمانی یا به تعبیر دیگر "حیات سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396

6 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال زندگی دوران به شده سعی مقاله این در که دارد. اهمیت و ضرورت امروز دنیای در طیبه" ایرانیان زندگی کانون در ایشان گرفتن قرار که چرا شود ویژه توجه ایران در )ع( رضا امام دهد. ارائه ایرانیان به طیبه حیات زمینه در را مناسبی الگوی میتواند از: عبارتاند مطالعه این در شده بررسی و بیان مهم پرسشهای جمله از میان این در چیست اسالمی)رضوی( زندگی سبک ابعاد و ویژگیها - در زندگی سبک اسالمی)رضوی( الگوی تداوم و نفوذ استقرار اساسی زمینههای - است امکانپذیر چگونه و چیست ایرانی جامعه تحقیق پیشینه ویژه به اخیر سال چند در اسالمی)رضوی( زندگی سبک موضوع به محققان از بسیاری فراوانی پژوهشهای و کردند توجه بسیار رهبری معظم مقام سوی از آن طرح از پس عرفی نمودهای "بررسی عنوان با هاشمی) 1381 ( را موضوع این دادهاند. انجام آن درباره تأکید مصرف فرهنگ کنترل بر دین مهم نقش بر و بررسی زندگی" سبک در دین شدن بازاندیشی دین نفوذ و نقش وجود با که دریافت امیری) 1381 ( همچنین است. کرده را شدن جهانی و مدرنیته با سنت و دین همزیستی یا انفعال موجب مدرنیته از ناشی گشنیزجانی) 1381 ( تچزد) 1388 ( قدیری) 1381 ( مانند دیگری محققان است. کرده فراهم زندگی سبک و دین نسبت بهار) 1388 ( قزلسفلی) 1381 ( حاجیانی) 1381 ( )1381( مجمع زندگی سبک بر دینداری تأثیر به موجود تحقیقهای بیشتر درواقع کردهاند. بررسی را کردهاند. توجه زندگی سبک و مدرنیته تأثیر و ایرانیان میان در زندگی سبکهای سنخشناسی و )1383( فناییان ویژه به ایرانی محققان بعضی نظری کوششهای به باید میان این در که بود دینی زندگی سبک از خاص برداشتی ارائه پی در که کرد اشاره )1382( ملکیان دوران در را دینداری تحقق آنان نظر از و داشته معنویگرایانه یا اخالقمحوری ماهیت رضا" امام تربیتی "اخالق تالیف در محدثی جواد تالشهای همچنین میسازد. ممکن مدرن

7 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( و نیز یعقوبعلی عابدینی نژاد در تحقیق "سبک زندگی و شخصیت اخالقی امام رضا" شایان ذکر است. بنابراین در تحقیقهای تجربی وجود توجه کافی به امکانسنجی سبک زندگی اسالمی)رضوی( با عطف توجه به واقعیت جاری جامعه ایران صورت نگرفته است در این میان تالش این نوشتار در پی بررسی ابعاد سبک زندگی اسالمی و زمینههای استقرار و تداوم آن در جامعه معاصر ایران است که در تحقیقهای صورت گرفته قبلی به آن توجه کافی صورت نگرفته است جامعه ایران به دلیل امواج ناشی از مدرنیته در قرن اخیر)به خصوص پس از تجدد آمرانه رضا خان( دچار نوعی آشفتگی در زمینه سبک زندگی شده است که نه میتوان آن را سبک زندگی سنتی-اسالمی نامید و نه اینکه سبک زندگی مدرن بر آن نهاد. بر همین اساس سعی در بررسی چگونگی تداوم سبک زندگی اسالمی در میان جامعه ایرانی خواهیم داشت. سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 روش تحقیق در این نوشتار با تکیه بر ابزار مطالعات کتابخانهای و نیز بررسی میدانی در طی پرسشنامهای با جامعه آماری شهر تبریز و نمونه 300 نفری از میان جامعه استادان جامعهشناسی روانشناسی روانشناسی محیطی علوم دینی معماری و شهرسازی شهر تبریز به جمعآوری اطالعات پرداخته شده است که با بسط نتایج پرسشنامه به جامعه مذهبی شهر تبریز زمینههای تاثیر سبک زندگی غربی بر جامعه ایرانی بررسی شده است. پس از آن با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی مشکالت و موانع استقرار و تداوم سبک زندگی اسالمی )حیات طیبه( مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در نهایت به تبیین راهبردهایی در جهت تداوم مطلوب سبک زندگی اسالمی در جامعه ایران منجر شده است. سبک زندگی سبک زندگی نظامواره و سیستم خاص زندگی است که به یک فرد خانواده یا جامعه با

8 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال و است جوارحی و بیرونی رفتار کلی هندسه نظامواره این دارد. اختصاص خاص هویت مک مجموعهای میتوان را زندگی سبک میکند. متمایز هم از را جوامع و خانوادهها افراد او جاری نیازهای فقط نه که دانست فرد یک روزمره عملکردهای از منسجم و جامع بیش و برمیگزیند خویش شخصی هویت برای وی که را خاصی روایت بلکه میسازد برآورده را قابل کامال زندگی سبک.)Lefebvre, :2002 )46 میکند مجسم دیگران برابر در معیشتی نظام ارتباطی نظام شامل زندگی سبک است. مشاهده از استنتاج قابل یا مشاهده جلوههای مد به توجه مصرف و خرید الگوی فراغت اوقات گذران شیوههای و تفریح نقاط فرهنگی صنایع از استفاده نحوه فناوری محصوالت از استفاده منزلت و عینیشان میشود. آن امثال... و ورزش هنر میهن خانواده دین مانند فرهنگ در عالقهمندی تمرکز این معنای زندگی" سبک و "مصرف کتاب در فاضلی محمد 46-78( کنی 1387 : )مهدوی عرصهای و است حاکم آن بر انسجامبخش اصلی که رفتاری "طیف از میداند عبارت را واژه الزام ا و است مشاهده قابل جامعه افراد از گروهی میان در و دارد پوشش تحت را زندگی از 52(. )فاضلی 1382 : نیست تشخیص قابل همگان برای یک در جامعه از گروه یک افراد کنشهای و رفتارها از منسجم مجموعهای زندگی سبک ادبیات در میدانیم. نیز زندگی از خاصی روش را آن بنابراین است. مشخص زمانی دورة گروهها یا افراد که است شده تعریف رفتارهایی مجموعه زندگی سبک جامعهشناختی سایرین از آنان تمایز وجه و گرایشها و نگرشها نمایانگر است ممکن و برمیگزینند کامال و خودآگاه الگوهای یا مجموعهها دیگر بیان به 54(. سالمی 1391 : و )الفت باشد سبک بوردیو تعبیر به است. مصرفکننده شخصی رفتار در فردی انتخابهای توسعهیافته جنبه بیشتر و میشود ناشی فرد سلیقه و ذوق از که است نظاممندی فعالیتهای زندگی افراد و میدهند هویت فرد به نمادین صورت به حال عین در و دارند خارجی و عمیق فردی و بیهمتا کلیت یعنی زندگی سبک آدلر نظر از میکنند. متمایز یکدیگر از را گوناگون 30(. دارند)برزگر 1388 : قرار آن ذیل زندگی عمومی فرایندهای همه که زندگی

9 15 اسالمی)رضوی(... زندگی سبک تبیین کار به را آنها فرد که است کرده تعبیر رفتار از مجموعهای به را زندگی سبک گیدنز هویت برای وی که را خاصی روایت بلکه برآورد را خود جاری نیازهای فقط نه تا میگیرد 120(. سازد)گیدنز 1381 : مجسم نیز دیگران برابر در است برگزیده خود شخصی انسان هویت منبع و اجتماعی گروهبندیهای مدرن شکل شریفی گفته به زندگی سبک است مهم فرد برای مثال میدهد. هویت حس یا معنی انسان به قومیت و طبقه مانند و است خاصی تفریح یا کند رنگ فالن را خانهاش دیوار کند زندگی شخصیت فالن مانند که 40( باشد.)شریفی 1391 : داشته رفتارهای و ترجیحات انتخابها از منسجمی مجموعه مثابه به زندگی سبک مصرف نوع درباره زندگی سبک که نظریاتی 24:1390(. )چاوشیان است مصرفگرایانه از فراتر را زندگی سبک تعریف که نظریاتی و میکنند تعریف فرهنگی کاالهای ویژه به کاال زندگی کلی سامان به توجه نشاندهنده که میدهند ارائه را تعاریفی میبرند مصرف الگوی از نمادی را... و فرهنگی سیاسی فعالیت کار چون زندگی مختلف عرصههای و است 24-29(. )خادمیان 1387 : میدانند زندگی سبک متفاوت دارد وجود انسان به که نگاهی حسب بر میشود ارائه زندگی سبک از که تعریفی است جهانبینی و نگاه نوع از منبعث اول درجه در خود نیز انسان به نگاه نوع و بود خواهد که است شناختی از ناشی دوم درجه در و میدهد ارائه جامعه در مسلط آیین و مکتب که مبحث از خویش اهداف و وجودی فلسفه شاخصها ویژگیها کارکردها از انسان خود یعنی زندگی سبک ساده تعریف معتقدند همکارانش و پارنل دارد. انتظار زندگی سبک محصوالتی چه از فرد که این از است عبارت خود که میکند زندگی چگونه نفر یک اینکه دوخ از فرد برداشت بیان زندگی سبکهای میکند. استفاده آنها از چگونه و میکند استفاده میکند. پیدا بازتاب افراد مصرفی رفتارهای و انتخابها در که است ای فردی ارزشهای و عالیق فعالیتها وسیله به که اند رفتاری الگوهای یا مظهر زندگی های سبک دیگر بیان به.)Parnel_Johene_Spillan, :2006 مییابد) 92 تبلور کننده مصرف عقاید و 1396 پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال

10 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال رد زندگي" "سبک اصطالح هرچند کلي طور به که کرد نتيجهگيري اينگونه ميتوان محدودي جامعهشناختي مفهوم اجتماعي منزلتي گروه يک مجزاي زندگي سبک با ارتباط خودآگاهي و خويشتن بيان فرديت معادل ضمني معنايی معاصر مصرفي فرهنگ در اما دارد داد. بسط یک جدول در را آن میتوان و است کرده پيدا سبک بر مبتني نمادین زندگی سبک 1: جدول زندگی سبک ویژگیهای 1. پیدا دسترسی زندگی سبک از بهتری مفهومهای به زندگی سبک ویژگیهای بررسی با شود: رهنمون زندگی سبک بهتر درک در را ما میتواند که میکنیم از برآمده رفتاری است )زندگی( معنا و )سبک( صورت از ترکیبی زندگی سبک - این است. حیات فلسفه در خودآگاه نیمه یا آگاهانه دیدگاهی بر مبتنی و پسندها و باورها نشاندهنده میگیرد سخره به را خاصی زندگی یا میکند آرزو را خاصی بندگی شخص که است. تاثیرگذار بسیار زندگی سبک انتخاب در و اوست ارزشی نظام انسجام نصاب حد به که میشود تبدیل زندگی سبک به وقتی زندگی عناصر مجموعه - شاکله هنوز که نوجوانی مثال برای باشند. داشته تناسب و همخوانی و برسند همبستگی و سبک دارای دارد متنوعی رفتارهای و نشده کامل وی اجتماعی فرهنگی فکری هویت نیست. زندگی

11 17 اسالمی)رضوی(... زندگی سبک تبیین انتخاب باید زندگی سبک است اختیاری عناصر اکثر زندگی سبک آمدن پدید در - به مجبور بیرونی فشار تحت و اسارت در یا اجباری کار اردوگاه یک در فردی اگر شود. ندارد. زندگی سبک شود زیستن از خاصی نوع براساس رفتار فردی آیین و شخصی انتخاب نوعی زیرا است تغییر قابل و ایجاد قابل زندگی سبک - مردم از بسیاری کوتاهی مدت در طوس به )ع( رضا امام ورود از پس که طور همان است. 12:1390(. )عابدینینژاد کردند ایشان از الگوبرداری و خود زندگی سبک تغییر به شروع را انسانی نمیتوان است نگرفته شکل فرد شخصیت هنوز که کودکی دوران در جز - است خوب چه بنابراین نیست بیادب هیچکس حقیقت در کرد. تصور زندگی سبک بدون 29-31(. )شریفی 1391 : کرد تعیین را خود زندگی صورت اختیار سر از و آگاهانه که براساس فرد دیگر سوی از میشود. ختم اجتماعی هویت نوع یک به زندگی سبک - موضوع این میگیرد. شکل درون از و میکند عادت رفتارهایی به آرام آرام زندگی سبک شود. درونی برایش نیز خاصی ارزشی نظام که میشود باعث میآورد. پدید را واگرایی و همگرایی اجتماعی کالن سطح در نهایت در زندگی سبک - و حساسیتها و میکنند فکر هم مثل آرام آرام زیستهاند هم مثل سالها که کسانی و موضعگیریها به نشده تعریف پیش از همگرایی این داشت. خواهند مشترک عالقههایی همنوا قطب یک نهایت در رسید خواهد یکسان اخالقی فرهنگی اجتماعی قضاوتهای گرفت. خواهد شکل پنهان اجتماعی قدرت یا نباید دیگر عبارت به باشد مفید که است این زندگی سبک ویژگیهای از یکی بنابراین نهایی خصیصه و مهم ویژگی دیگر شود. تمام فرد ضرر به که باشد زندگی سبک در چیزی است. اجتماعی و فردی زندگی به شکلدهی آن 1396 پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال زندگی سبک مطالعاتی ابعاد 2. مشابه رفتاری قواعد و هنجاری نظام الگو یک از فرهنگی وجه از جامعه اعضای همه

12 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال خردهفرهنگهای مدرن دنیای در آمده وجود به فراوانی و تنوع اثر بر و نمیکنند پیروی رد رفتاری الگوی و خردهفرهنگها میخورد. چشم به فرهنگی نظام هر درون بسیاری با امروزه اما بود متفاوت طبقاتی و قومی نژادی گروههای به بسته سنت دوران و گذشته جامعه و گستردهتر بسیار تنوع و تکثر این دامنه تمایزها و اجتماعی تفکیک روند افزایش آرمانها نگرشها ارزشها باورها جنبههای از یک هر که است شده تبدیل گروههایی به.)Bourdieu, :1998 )48 هستند متمایز و متفاوت نیازها و و بروز زندگی سبک در نهایت ا و ها درخواست نیازها ذائقهها کنشها در تمایزها این است تحلیلپذیر کنشگران فرهنگی سرمایه با تمایزیابی این از دیگری وجه میکند. تجلی اصطالحهای کارگیری به موسیقایی سلیقه مو آرایش سبک همچون قالبهایی در که برای متعددی سبکهای یا الگوها اجتماعی واحد هر واقع در میکند. بروز و... خاص میان فراوان اشتراک نقاط وجود با دارد. فرهنگی رفتارهای و اجتماعی تعامالت زندگی یا نشانهها زندگی سبک هر دارند( قرار کالن و واحد فرهنگ یک در )چون الگوها این میکند. متمایز یکدیگر از را آنها که دارد را خود خاص برجستگیهای سبکهای در موجود اجزای با تعامل و ترکیب به دست است ممکن کنشگران بنابراین داد. قرار خاص سبکی یا الگو در را آنها از یک هر باید درنهایت اما بزنند مختلف برجسته و اصلی عناصر است ممکن نیز افراد( زندگی سبک )تفکیک طبقهبندی این مبنای میبرند. بهره خود فرهنگی زندگی در آنها از اشخاص که باشد فرهنگی است شده تأکید متفاوت ویژگی سه به زندگی سبک تعاریف مجموعه در میان این در 53:1381(: سالمی و )الفت زیباییشناختی ویژگیهای - تمایزدهنده ویژگیهای - زندگی تجملی ابعاد یا نوین تجسم - سبک ابعاد میتوان محققان توسط شده بررسی مختلف جنبههای براساس طرفی از و

13 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( زندگی شامل موارد زیر دانست: - استفاده از کاالها خدمات و شیوههای به کارگیری آنها به ویژه موسیقی و رسانه - الگوی بدن )الگوی تغذیه آرایش ورزش بهداشت سالمت( - الگوی گذران اوقات فراغت بازی و تفریحها - الگوی پوشش - شیوة تعامالت و روابط اجتماعی آداب معاشرت شیوة گفتار و ادبیات - رفتار محیط زیستی - شیوة هویتسازی و چگونگی معرفی خود - الگوی ازدواج همسرگزینی روابط زناشویی و روشهای تربیتی - عقاید باورها ارزشها و گرایشهای اجتماعی - کیفیت مشارکتهای اجتماعی و مدنی - داراییهای فرهنگی )کتاب اثاثیه تزیینهای خانه و...( و عالیق هنری باید توجه کرد که ارتباط منسجم میان عناصر و ابعاد یک الگو متفاوت است و بین آنها روابطی از گونه همسازی کامل تا فقدان همسازی )فقدان انسجام( دیده میشود )فاضلی.)31:1382 سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز معیارهای ارزیابی جامعهشناختی سبک زندگی با در نظر گرفتن این پیشفرض که در جامعه معاصر کنشگران امکان انتخاب سبک زندگی خاصی را از میان الگوهای گوناگون و در دسترس پیش روی خود دارند بنابراین باید از یک میدان یا فضای رقابتی میان سبکهای زندگی سخن گفت که در این میان الگوهایی موفقتر و مؤثرتر خواهند بود که معیارها و ویژگیهای ذیل را دارند و فقط در این صورت توان رقابت راهبردی برای اجرا استقرار و تداوم حضور در زمینه واقعی سبک زندگی را خواهند داشت. معیارهای مهم به این شرح است:

14 20 فرهنگ رضوی سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز جذاب بودن و توان ایجاد و بازتولید درخواستها میان گروههای متفاوت سنی جنسی اقشار و... به طور مشخص "پذیرش عمومی" بسیار مهم است این پذیرش یا "شرط اقناع" برای هرگونه از سبک زندگی خود منوط به متغیرهای ساختاری پایهای و فرهنگی است. درواقع این معیار ممکن است مهمترین شرط استقرار و رواج یک سبک ویژة زندگی باشد. همانطور که در دوران گذشته این جذابیت سبک زندگی رضوی را میتوان در استقبال پرشور همه اقشار مردم و به ویژه نخبگان جامعه از امام )ع( در نیشابور)ابنبابویه 1383 ج 2 : 144( و نیز اشتیاق و هیجان طبقات مختلف اجتماعی در مرو هنگام استقبال از ایشان برای برگزاری نماز عید)مفید 1383 ج 2 : 373( دید. در واقع مردم به استقبال از یک فرد نمیرفتند بلکه به استقبال از سبک زندگی که ایشان با خود آورده بودند میشتافتند. - شامل تمام ابعاد سبک زندگی )فراغت مصرف سالمت و...( باشد و ضمن انسجام درونی میان عناصر خود قادر به پوشش ابعاد مختلف آن نیز باشد. - ایجاد حق انتخاب: الگوهایی از سبک زندگی ممکن است نافذ و مداوم باشند)به لحاظ زمانی( که امکان گزینش را فراهم کنند یعنی درون خود آن الگو نیز امکان انتخاب بین روشهای مختلف فراهم باشد و سایر نیازهای اشخاص را پاسخگو باشند. انعطافپذیری شرط مهمی است که به واسطه آن امیال هدایت میشود. )ابراهیم حاجیانی 8:1393( در گفتار و کردار امام هشتم )ع( نیز این توجه ویژه به اقتضاهای مکانی و زمانی و شرایط خاص اجتماعی را میتوان به وضوح دید. از برخی بیانات آن حضرت میتوان دریافت که در عصر ایشان برخی از اقشار جامعه انتظار داشتند ایشان نیز مانند امیرمومنان علی )ع( لباس بپوشند و به سان ایشان زندگی کنند ولی امام رضا )ع( با صراحت در پاسخ به آنان به تفاوت زمانها و اقتضاهای هرزمان اشاره میکنند )طبرسی 98:1371(. - تمایزبخشی: کنشگر امروز نیازمند آن است که به وسیله سبک زندگی خاص تفاوتها و ویژگیهای منحصر به فرد خود را آشکارا به نمایش بگذارد. این ویژگی حتی در میان انواع سبکهای زندگی دینی نیز ضروری است. چون جامعه دینی )و کنشگران دینمحور(

15 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( نیز در درون خود با تنوع و تکثر رو بهرو است. در واقع سبک زندگی باید بیانگر تجربههای اجتماعی خاص هر کنشگر نیز باشد. امام رضا )ع( نیز با اتخاذ روش خاص زندگی نشان دادند که آراستن ظاهر نافی و ناقض زهد واقعی نیست و تا آنجا که آدمی دلبسته و فریفته ظواهر دنیا نشود میتواند وضع لباس و خوراک و زندگی خود را متنعمانه اداره کند.)فضل اهلل 102:1338( آنچه که در فرهنگ اسالمی به عنوان تمایزبخشی نکوهش شده هرآن چیزی است که انسان را از یاد خدا غافل کند و رنگ و بوی معصیت داشته باشد )جوادی آملی 240:1388(. - توان ترکیبسازی: الگوهای موفق باید در بطن خود امکان آمیختگی با ویژگیهای )ع( بومی محلی و سنتی را داشته باشند. 1 در این زمینه میتوان به میزان محبوبیت امام رضا سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 در میان مردم مرو و طوس اشاره کرد که طبرسی در این باره میگوید:»ایشان با وجود آنکه فرسخها دورتر از خراسان زندگی میکرد و شناختی از فرهنگ ایرانیان نداشت چنان آموزههای پدرانش را با فرهنگ این ملت درهم آمیخته که نمیتوان تمایزی بین آن دو یافت«)طبرسی 147:1371(. -پرهیز از الگوی صرف ا تجویزی یا دستوری: با توجه به شرایط جدید الگوهایی از سبک زندگی امکان رقابت در این آشفته بازار را خواهند داشت که صرف ا دستوری و از باال به پایین نباشد بلکه در آن امکان تصمیمگیری فردی )یا همان گزینشگری و اختیار( فراهم باشد. - الگوی مناسب سبک زندگی باید جذاب و از دیدگاه زیباییشناختی رضایتبخش باشد و حتی توانایی م دسازی)رفتارهای رایج در هر مقطع خاص زمانی( و ویژگیهای ذوقی و 1.شاید بتوان در این زمینه به یک قاعده کلی قرآنی اشاره کرد که در این مسئله هم میتواند مورد توجه قرار بگیرد:»الذین ی ست م عون ف یت ب عون ءاحس ن ه اولئک ال ذین ه داه م اهلل و اولئک ه م اولوا االلباب کسانی که به سخن)ها( گوش فرا میدهند و از نیکوترین آن پیروی میکنند آنان کسانی هستند که خدا راهنماییشان کرده و فقط آنان خردمندان هستند«)الزمر 18 (.

16 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال باشد. داشته راه آن در سلیقهای محاسن و موها زدن شانه )ع( رضا امام که شد باعث اجتماعی اقتضاهای همین به توجه انسان آراستگی بر که را دیگری چیز هر و انگشتری کردن دست به موها کردن خضاب 1387 کنند)حسینیقزوینی سفارش بدان نیز را دیگران و دهند قرار توجه مورد میافزاید )کلینی میدادند سفارش را عطرها مرغوبترین ایشان خود که جایی تا ( ج 2 :.)437 ج 1 : 1382 آن پدیداری و اسالمی زندگی سبک که افراد کنش الگوهای و رفتارها مجموعه به فرهنگی مطالعات حوزه در زندگی سبک که است طبیعی میشود. اطالق باشد اجتماعی زندگی معنایی و هنجاری ابعاد به معطوف تعاملها خاص محتوای و ماهیت که این بر عالوه زندگی سبک رویکردی چنین براساس و معانی نیتها اغراض مبین و دارد داللت جامعه هر در اشخاص خاص کنشهای و ارزشهای و باورها نظام کیف و کم نشاندهنده است روزمره عمل جریان در فرد تفاسیر عالوه زندگی سبک مفهوم از برداشتی چنین 9:1392(. )فاضلقانع بود خواهد نیز افراد میآورد)بوردیو همراه به را عرصه این در مطرح دیدگاههای جدیدترین پشتیبانی اینکه بر بر زندگی سبک مفهوم بومیسازی برای خوبی قابلیت از 120:1990( گیدنز 286:1993 است. برخوردار اسالمی جامعه اقتضاهای اساس تمرکز شیوه به مربوط الگوی مصرف الگوی چون شاخصهایی بر اندیشمندان تمرکز الگوی و بهداشت سالمت معاشرت آداب فراغت اوقات گذران شیوه عالقهمندیها بر عنوان با عمومی محور یک حول زندگی سبک مطالعات که میدهد نشان خانوادگی زندگی 216:1386(. )مهدویکنی میزند دور "سلیقه" کلی شده جلوهگر انسان رفتاری ترجیحهای و تمایلها قالب در که است ذهنی امری سلیقه این پرتو در میآید. شمار به عمومی و کلی امری آنکه اجزای و فرهنگ ترتیب بدین و

17 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( تمایلها و ترجیحهای برآمده از سلیقه فردیت مییابد و هویت فرد را برای دیگران ترسیم میکند )بوردیو 93:1993(. بدین ترتیب میتوان فرهنگ یا خردهفرهنگ را خاستگاه سبک زندگی دانست )فاضلقانع 180:1392 ( اما روشن است که خود فرهنگ نیز متاثر از عوامل متعددی بوده که یکی از مهمترین این عوامل دین و آموزههای وحیانی است. آموزههای دین به عنوان ابزار جامع هدایت و راهبری بشر در بسیاری موارد حاکم بر ارزش ها باورها و هنجارهای الزم برای جهتدهی و الگوبخشی به رفتار و کنش انسانی است. در واقع محدود نکردن دین به فهم زمانی خاص اعتقاد به تکامل فرهنگی و سهیم بودن اراده انسان در آن و تبیین درست ارتباط میان فرهنگ متغیر و دین ثابت ما را به این دیدگاه رهنمون میشود که دین و آموزههای دینی میتواند بخش مهمی از خاستگاه جامعه بشری را تشکیل دهد. پس در یک رابطه طولی دین فرهنگ جامعه را شکل میدهد و فرهنگ نیز به نوبه خود نظام و ساختار خاصی را برای زندگی فردی و اجتماعی تعریف میکند این ساختار به عنوان سرچشمه و خاستگاه مجموعه درهم تنیدهای از الگوهای خاص برای زندگی یک کل منسجم و متمایز را در قالب سبک زندگی پدید میآورد. البته سبک زندگی نیز به توسعه و نفوذ نظام معرفتی مبتنی بر آموزههای دینی یاری رسانده و تمایلها و ترجیحهای برآمده از فرهنگ دینی را بارور میکند. سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 نمودار 1. پدیداری و گسترش سبک زندگی دینی در جامعه اسالمی سبک زندگی از دیدگاه اسالم به مجموعهای از موضوعات مورد قبول اسالم در عرصه

18 24 فرهنگ رضوی سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 زندگی اشاره دارد که براساس آن معیار رفتار ما باید براساس اسالم و آموزههای اسالمی باشد. خدامحوری و حاکمیت ارزشهای اسالمی در زندگی از مهمترین معیارهای سبک زندگی مورد تایید اسالم است در واقع در این سبک زندگی زندگی فردی و اجتماعی افراد باید مبتنی بر اسالم و رهنمودهای قرآنی باشد. اسالم با احکام جاودانه خود سبکی آرمانی و در عین حال واقعگرایانه را معرفی کرده است که مبتنی بر نگرشی متعالی بر هستی و انسان است و آدمی را موجودی مسئول و مختار میداند که سرنوشت او به دست خودش رقم میخورد )فیضی 36:1392(. در این سبک زندگی غایت آموزههای دینی رهایی از سبک زندگی غیر اسالمی و دستیابی به حیات طیبه است )رجبنژاد و دیگران 25:1392(. در سبک زندگی اسالمی انسان به طور طبیعی مدلی را که بیشترین هماهنگی را برای دستیابی به قرب الهی دارد در زندگی فردی و اجتماعی خود مطلوب میداند و تقرب به خدا و لقاءاهلل را هدف نهایی خود میبیند از این رو همه شئون زندگی خود را از عبادت تا کسب و کار تحصیل تفریح معاشرت بهداشت خوراک معماری هنر سخن گفتن تولید مصرف آراستگی ظاهری و امثال آن را در مسیر این هدف قرار میدهد )شریفی و همکاران 35:1391(. به عبارت دیگر دنیا زمانی که هدف اصلی آدمی قرار بگیرد و سبک زندگی او را به گونهای شکل دهد که از مقصود اصلی آفرینش دور سازد مذموم است اما اگر مقدمهای برای زندگی اخروی باشد دارای ارزش مثبت خواهد بود. پس دلیلی ندارد که مومن خود را از نعمتهای پاکیزه و حالل الهی محروم سازد زیرا خداوند این نعمتها را نیافریده که مومنان از آن محروم و کافران بهرمند باشند بلکه مومن به استفاده آن شایستهتر است )ابنشعبه حرانی 256:1351(. در همین باره نقل شده است که گروهی از صوفیان نزد امام رضا )ع( رفته و با کنایه گفتند: مامون با اندیشه خود دریافت که شما اهل بیت )ع( از همه مردم برای پیشوایی امت سزاوارترید و از میان اهل بیت )ع( تو از همه شایستهتری. از این رو بر آن شد که امر خالفت را به تو بازگرداند. اکنون امت به پیشوا و رهبری نیاز دارد که جامعه اش خشن و طعامش

19 25 اسالمی)رضوی(... زندگی سبک تبیین کند عیادت بیمار از و شود سوار االغ بر باشد. ساده فرمودند: نمیجستند ظواهر این در را زهد که )ع( امام اما در و میپوشید زرد دکمههای با ابریشمی قبای داشت پیامبری منصب که یوسف و قسط امام از که است این جز برشما! وای میزد. تکیه آنان پشتیهای بر فرعونیان مجلس کرین )قریشی است نفرموده حرام را طعامی یا لباس خداوند همانا... شود خواسته عدل.)12:1394 تعامل را محیط و خدا با انسان رابطه تعیینکننده اصول از یکی آملی) 60:1391 ( جوادی و اوصاف عقاید تأثیر نیز و مردم اخالق و اعمال با خلقت نظام رخدادهای میان متقابل آن زندگی نحوه و شیوه میداند. طبیعی بالیای و حوادث برخی پیدایش در جامعه اعمال این در او است. خدامحور و هدفدار برمیآید آملی) 63:1391 ( جوادی نوشتار از چنانکه عمران به تا آفرید را بشر خدا میگوید هود سوره 61 و ذاریات سوره 65 آیه بر تکیه با باره به را بندگی راههای خدا چنانچه پس برد. سر به او بندگی در و بپردازد زمین آبادانی و خدادادی لحاظ به علم این و داد آموزش او به نیز را زمین عمران راههای آموخت بشر خود با افراد و انسان همهجانبه تعامل به نیز زمین آبادانی است. خدامحور و هدفدار بودن میشود. ممکن آن حیاتی منابع احیای و زیست محیط حیوان اسالمی نظام همنوعان مصادیق از سفر و آبادانی عبادی عمومی خدمات و بهداشت تالش و کار همانند اموری سالمت میگوید )ع( رضا امام از حدیثی به استناد با آملی) 201:1391 ( جوادی است. آن از بهرهگیری با و نکن فراموش را خود ثروت و بینیازی نشاط جوانی فراغت توانایی رد میتوان را معنوی امور کنار در مادی ابعاد به توجه از نمونهای باش. آخرت پی در آنها میفرماید: ایشان کرد. مشاهده )ع( علی امیرمومنان از نقل به رضا امام از حدیثی پروردگار با مناجات به آن از بخشی شود می تقسیم قسمت سه به مومن زندگی اوقات مومنی هیچ دارد. اختصاص زیبا و مشروع لذات به نیز قسمتی و نفس محاسبه به بخشی به برای باید که معیشت و اقتصاد دارد قرار جهت سه در او تالشهای آنکه مگر نیست سوم و برمیدارد خود آخرت تامین برای که قدمی همچنین کند سعی آن آوردن دست 1396 پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال

20 26 فرهنگ رضوی سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 توجه به لذتهایی که خداوند پرداختن به آنها را مجاز دانسته است )مجلسی 1404 ق:.)403 همچنین امام رضا )ع( اوقات فراغت را سرور و شادمانی و فرصت مناسبی برای طراوت روح و جان میداند. این حدیث شریف راهبرد مناسبی برای ترسیم سبک زندگی اسالمی برابر محققان قرار میدهد. در یک جمعبندی همچنان که مشاهده میشود در رویکردهای جدید به زندگی اوقات فراغت مستقل از کار و خانواده دارای معنا و هویتساز است. در حالی که در رویکرد دینی و اسالمی آن چنانکه از مباحث نظری اندیشمندان اسالمی و به طور خاص از رویکرد جوادی آملی برمیآید که آدمی در انتخابهایش آزاد نیست و "انسان بما هو انسان" دست به انتخاب و اقدام نمیزند بلکه سبک زندگی انتخاب شیوه عمل و چگونگی فعالیتهای روزمره او باید در چهارچوب دین و توصیهها و دستورات دینی و در هماهنگی کامل با کلیت عالم امکان باشد. بنابراین دین با ارائه جهان بینی و ایدئولوژی ویژه زیربنای شکلدهی به زیست دیندارانه را میسازد که در آن اسالم برخالف سایر تعاریف که سبک زندگی را مادی و به زندگی انسان نگاه مادی دارند سبک زندگی را منحصر ا مادی نمیداند. از طرفی اسالم یک نگاه جامع به سبک زندگی دارد که در عین توجه به زیربنای مادی زندگی آدمی تعالی آن را وحیانی و رسیدن به سعادت اخروی میداند. 1. مولفههای سبک زندگی اسالمی مطالعات معطوف به سبك زندگي هرچند از حوزههاي نوپديد در علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگي است اما آن چنانکه با تازگی رهبر معظم جمهوری اسالمی ایران نیز بر آن تأکید کرده است موضوع سبک زندگی میتواند به عنوان سرفصلی مهم در مطالعات آسیبشناسیها و سیاستگذاری آینده جوامع اسالمی و تمدن نوین ایرانی- اسالمی مطمحنظر قرارگیرد. به همین دلیل اگرچه سبک زندگی و تاثیرات آن در حوزه خانه و

21 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( خانواده و فردی عمومیت دارد اما اکنون به عنوان یکی از مباحث فرهنگی مطرح و تحت بررسی است. سبک زندگی دارای مولفههایی در تولید گسترش رفتارها و عالیق است. در مطالعه سبک زندگی اسالمی همان طور که از سیره امام رضا )ع( برمیآید باید چند محور خاص را مورد مطالعه قرار دهیم منظور اموری است که مصداق عینی سبک زندگی بر اساس مفاهیم اسالمی محسوب میشوند. شامل: - وظایف فردی: وظیفه تفکر و علمآموزی وظیفه عبادت و معنویت وظیفه ایجاد ویژگیهای درونی مناسب)اخالق نگرش خطوط اصلی و کلی برای یک مومن و...( )کاویانی.)30: وظایف خانوادگی: وظایف زناشویی وظایف جنسی)بایدها و نبایدها پرهیز از برهنگی و...( وظایف والدینی وظیفه آسایش و فراغت)صله رحم حل مشکالت آینده و...( )همان(. - وظایف اجتماعی: تالش در جهت تحقق امر به معروف و نهی از منکر در تمامی سطوح زندگی. - وظایف اقتصادی: مشارکت در امور خیر اجتماعی حفظ عزت اجتماعی افراد حمایت از خیریهها وظایف فرهنگی: وظیفه فرهنگی که شامل تبلیغ و ترویج دین و فرهنگ اسالمی میشود. - وظایف سیاسی: مشارکت سازنده در امور سیاسی در جهت بهبود زندگی جامعه اسالمی. - وظایف دفاعی و امنیتی: مقابله با استعمارطلبان و مهاجمان به حریم مقدس اسالمی و نیز مقابله با تفرقهافکنان در جامعه اسالمی. در واقع امام رضا )ع( راهکار خود برای زندگی مطلوب اسالمی را در بالهای چندگانه سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396

22 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال هار و میآورد بار به خسران آنها از یک هر گرفتن نادیده و بیتوجهی که میشود متصور انسانی و مطلوب شیوه از دور به را بودایی راهبان زندگی ایشان چنانچه میبرد. بیراهه به و نیست بشر زندگی برای مناسبی شیوه گناه از گریز برای مردم از گریز که چرا میداند آملی 241:1391 (. )جوادی است نهفته زندگی جنبههای تمامی همزمان پیشبرد در واقعی هنر ابعاد تمامی سامانمند ترکیب از که است محصولی آن اسالمی زندگی سبک دیگر عبارت به دید. کلی انسجام یک در را شد گفته آنجه میتوان نمودار 2 در میآید. وجود به زندگی اسالمی زندگی سبک مولفههای و ابعاد 2. نمودار عنوان به ایشان گرامی بیت اهل و اسالم گرامی پیامبر که گفت چنین میتوان نهایت در یک به را جمعی وظایف و فردی وظایف همواره اسالمی زندگی سبک برای جامع الگوی از الگوبرداری با نیز مسلمان فرد میان این در میدانستند ارزشگذاری قابل و مهم اندازه زندگی وظایف همه به رسیدگی در مطلوب کمال به رسیدن که بداند باید ایشان زندگی مینماید. ضروری جنبهها از هرکدام در تفریط و افراط از پرهیز میان این در و است نهفته اسالمی زندگی سبک تبلیغ روشهای 2. روشهای به باید دارد طوالنی سابقه که طیبه حیات دربارة فراوان نوشتاری آثار بر عالوه نیز دینی زندگی الگوی دربارة علما و روحانیون عمومی( سخنرانیهای و )منبر خطابی

23 29 اسالمی)رضوی(... زندگی سبک تبیین و... تکیهها هیئتها مساجد در مذهبی سخنرانیهای همه از بخشی تقریب ا زیرا شود اشاره زندگی سبکهای و الگوها بیان و ارائه به میشوند برگزار مذهبی مختلف مناسبتهای به که و اخیر دهه چند در هرچند مییابد. اختصاص احادیث( و آیات همان پایه بر )البته دینی مخاطبان مذهبی اجتماعات و مساجد در حضور کاهش و دینداری اجتماعی ابعاد افول با رمضان ماه محرم دهه مراسم در ایرانیان اما است یافته کاهش بسیار دینی پیامهای مستقیم سوی از هستند. مذهبی سخنرانیهای گونه این شنوندة درگذشتگان سوگواری مراسم نیز و دینی پیامهای مداوم و انبوه انتشار ملی رسانه در دینی فضای حاکمیت به توجه با دیگر و مستقیم( صورت )به تصاویر و سخنرانیها پخش با سینما ویژه به رسمی رسانههای در سبک تبلیغ البته میشود. انجام غیرمستقیم( صورت )به سریالها و فیلمها مانند هنری آثار )اینترنت( مجازی و رسانهای فضای در دینی زندگی سبک انتشار و القا و اسالمی زندگی هک رسانههایی مجموعه از نمونه برای میشود. انجام نیز مذهبی ماهوارهای شبکههای و اینکه با تبلیغی روشهای این مقایسه از پس میبریم. نام دارند عهده به را دینی تبلیغ کار است کمتر بسیار و متفاوت روشها سایر با مکتوب آثار در مخاطبان فراگیری و فراوانی به نسبت آنها شدن نهادینه و مخاطبان کنشهای و رفتارها در نفوذ اثرگذاری احتمال اما یا منبع است ممکن خود نوشتاری آثار که آن دیگر نکته است. قویتر بسیار رسانهها سایر گیرد. قرار تبلیغی روشهای سایر مبنای و مأخذ 1396 پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال اسالمی زندگی سبک انتشار روشهای ویژگی و انواع 2. جدول

24 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال نتیجهگیری و بحث بسياري عوامل نيست. ساده عنوان هيچ به زندگي سبك در تغيير و شكلگيري فرايند زندگي در سبك يك خاموشی و نزول يا اوجگيري سپس و سبك يك پديدآيي موجب تحت شدت به و دولتهاست كنترل از خارج حدودي تا عوامل اين ميشوند. اجتماع و رفتاري الگوهاي و رجحانها انگيزشها در تحوالت و اجتماعي و فرهنگي تغييرات تأثير انتخابهاي بر مبتني موضوعی ابتدا چند هر زندگي سبك است. جامعه يك افراد تكتك شدن عمومی مرحله در ویژه به را آن اما است شخصي هويتهاي بر متكي و فردي خرد سطح در داد. قرار تحلیل و تجزیه مورد فرهنگي و اجتماعي بافت به بيتوجه نمیتوان دین و دانشگاه و مدرسه و دوستان خانواده فرد رواني و زيستي خصوصيات و شخصيت در زندگي فضاي كالن سطح در اثرگذارند. فرد زندگي شيوه و سبك و روزمره زندگي بر جامعه فرهنگي جو و سياسي و اجتماعي تحرک پر فضاي رسانهها پیرامون جهان و شهر زندگی سبک نفوذ و شکلگیری روند ميشود. واقع مؤثر آن تغييرات و زندگي سبك بر اصرار آن بر و برميگزينند را سبكي جامعه افراد تكتك سو يك از که است چنین این تبديل هنجار به سبكي كه اين محض به سو ديگر از و شود هنجار يك به تبديل تا ميورزند اثر در اینکه تا ميکند. همراه خود روش و خود با را جامعه فشار با گرفت قدرت و شد مرگ و خاموشی سبب و میگیرد قدرت تدریج به دیگر سبکی اجتماعی و فردی تحوالت میان مستمر برگشت و رفت و کنش میان این در میشود. آن جایگزین یا و دیگر سبک ریز به را سبکهایی و میدهد گسترش و میکند برپا را سبکهایی تدریج به جامعه و فرد میسپارد. فراموشی به و میکشد جامعه میان از نفری 300 نمونه و تبریز شهر آماری جامعه با که پرسشنامهای طی در شهرسازی و معماری دینی علوم محیطی روانشناسی روانشناسی جامعهشناسی استادان مذهبی جامعه به پرسشنامه نتایج بسط با که شد پرداخته اطالعات جمعآوری به تبریز شهر براساس بود. بررسی قابل ایرانی جامعه بر غربی زندگی سبک تاثیر زمینههای تبریز شهر

25 31 اسالمی)رضوی(... زندگی سبک تبیین مشهود ایرانی جامعه در که را زیر فرهنگی مهم تحوالت بروز میتوان آن از حاصله نتایج کرد: دستهبندی زیر شکل به است نآ گشودگی و بیاصالتی نظامگریزی مدرن جامعه بیشکلی - ابزاری عقالنیت و علمگرایی رشد و ارزش گرایشهای تغییر - و... تفریح ازدواج الگوی زندگی سبک در تغییرات - فراغت اوقات تغییر مصرفگرایی لذتگرایی فردگرایی - جهانوطنانه ارزشهای جهانوطنی و شدن جهانی - ادیان ویترین تاریخی ادیان تضعیف دینداریها انواع رواج - بدن سیاست و جنسی سرمایه بهرهگیری - زندگی در اختیار و آزادی حس افزایش - محلی و بومی نظارتهای کاهش تکنولوژی: و شدن صنعتی شدن شهری - عشقمحورانه عاطفی رابطه خویشاوندی: و خانواده نهاد تضعیف - افراد اختیار و انتخاب بر پافشاری - فردی( سکوالریسم)دین رشد - است: شده خالصه زیر بندهای در تحوالت این مجموعه خانواده. در سنتی روابط شبکه تغییر و فردگرایی - فرهنگی اجتماعی شکافهای افزایش نوین قبیلهگراییهای رشد و فرهنگی تکثر - مختلف. جهانزیستهای ایجاد و تمایزطلبی تنوعطلبی مرج و هرج رواج مصرفگرایی. و ارضاطلبی فراغتجویی لذتگرایی رواج - فناوریهای رشد شدن رسانهای شدن جهانی از متأثر تحوالت این که پیداست ناگفته است. ایرانی جامعه شدن مدرن مجموع در و جدید 1396 پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال

26 32 فرهنگ رضوی سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز ارزیابی توان رقابتی سبک زندگی اسالمی در این میان برای ارزیابی توان رقابتی سبک زندگی اسالمی و ویژگیهای کنونی آن در جامعه ایران میتوان نکات زیر را خاطر نشان کرد: - منابع منتشرشده در باب سبک زندگی اسالمی در نقش نمونههایی از ادبیات سبک زندگی دینی بیشتر ابعاد و شاخصهای سبک زندگی را پوشش میدهند اما پاسخگوی همه نیازهای نسل امروز جامعه ایرانی نیستند. - پذیرش عمومی سبک زندگی اسالمی متأثر از سطح دینداری جامعه ایرانی است و البته در شرایط کنونی ابعاد مختلف دینداری در جامعه ایران پرنفوذ و قوی است )برای نمونه ن.ک: حاجیانی 1391( - با توجه به تنوع دینداری در جامعه ایران به نظر میرسد الگوهای سبک زندگی دینی تنوع و تکثر الزم را ندارد. - سبک زندگی دینی ارائه شده در آثار نوشتاری زمینه و مکان مشخصی بین معتقدان و وفاداران به آن )سبک زندگی دینی( ندارد. البته در واقعیت و کنش عینی با تنوع سبک زندگی میان دینداران رو به رو هستیم. - ترکیب و همسازی سبک زندگی دینی با شرایط بومی و محلی و حتی همزیستی با عناصر فرهنگ مدرن امکانپذیر است اما از دیدگاه نظری فاقد این صفت هستند. - الگوی دینی سبک زندگی اغلب وجه تجویزی و توصیه دارد. - الگوی دینی سبک زندگی اساس ا جذابیتهایی برای جامعه دینی داشته است اما برای زندگی امروزی نیاز به ارائه تفاسیر و برداشتهای جدیدی دارد. 2. ارائه راهبرد برخالف رویکرد کالسیک جامعهشناسان که به توصیف سبک زندگی جاری افراد و گروههای اجتماعی بسنده میکنند با الهام از روشهای برگرفته از آموزههای دینی میتوان

27 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( گامی فراتر از توصیف نهاد و با تکیه بر اصول ثابتی که به اعتقاد ما در آموزههای اسالمی وجود دارد چارچوبی ارائه کرد که در محدوده آن به تجویز بپردازیم یعنی با دخالت دادن مجموعهای از باورها و ارزشها به ترسیم و شکلگیری سبک خاص زندگی کمک کنیم. این رویکرد دقیق ا همان شیوهای است که امام رضا )ع( مطرح کرده است. ایشان از ابزار حاکمیت باورها و ارزشهای دینی برای ایجاد دگرگونی در سلیقه و شیوه انتخاب مردم بهره میگرفتند تا آنها با رضایتخاطر به اصالح الگوهای سبک زندگی خود اقدام کنند. از جنبه راهبردی استقرار شمولیت بخشی و نفوذ بیشتر سبک زندگی اسالمی در جامعه امروزی ایران تا اندازة زیادی مشروط به ایجاد تنوع و تکثر در سبک زندگی دینمدار و مؤمنانه است. در ابتدا این گزاره با یک مانع یا مشکل ذهنی مهم رو به روست و آن اینکه برمبنای قواعد پذیرفته شدة فقهی و کالمی دین یک مجموعه منسجمی است که امکان تغییر و تنوعبخشی در آن راه ندارد و حالل و حرام و مباح در آن ابدی و ثابت است. در پاسخ باید گفت براساس بررسیها سیره عملی پیامبر و اهل بیت ایشان در مواجهه با اصحاب خود نیز نشان میدهد 1 که ایشان اختالف سبک را میپذیرفتند از طرفی دیگر فقط یک مجموعه از قواعد و اصول کلی دین اسالم در همه جوامع گروهها و اقشار ثابتاند اما رفتار و تظاهرات دینی و ایمانی کیفیت اجتماعی دینی و آداب و اصول اخالقی)حتی از دیدگاه دینی( براساس شرایط جغرافیایی فرهنگی قومی زبانی نژادی تنوع دارند و به اصطالح "زمینی" شدهاند. بدین معنا که دینداران و متشرعان برحسب شرایط و اوضاع ساختاری و متغیرهای زمینهای هر یک سبک و شیوهای خاص از دینداری و زندگی مبتنی بر وحی را پیش گرفتهاند. پس تنوع در سبک زندگی در جوامع اسالمی )در سطح کالن( واقعیتی پذیرفته شده و ملموس است که با آن رو بهرو بوده و هستیم. سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز تفاوتهای موجود در سبکهای زندگی و الگوهای رفتاری ابوذر و سلمان که پیامبر )ص( میان آنها عقد برادری بسته و هردو را بارها مورد تمجید قرار داده بودند نمونه خوبی است. ما در هیچ جا نمیبینیم که به ابوذر توصیه کرده باشند همچون سلمان زندگی کند یا برعکس و از طرفی روایت شده که اگر ابوذر از قلب سلمان آگاه میشد بیشک او را نفی میکرد )کلینی 1382 ج 1 : 455(.

28 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال توجه با و نمیانجامد یکسان زندگی سبک به لزوم ا همسان نگرشهای و ارزشها پس از منسجمی مجموعه هر میتوان دارد وجود زندگی سبک در که انتخابگری ویژگی به داشته قرار اسالم دین شده معین چارچوب در که را دینی آموزههای از برآمده الگوهای و تمایلها تعامل فرایند در که است آن مهم آورد. شمار به اسالمی زندگی سبک یک باشد کارگشا مرجع گروههای به توجه زمینه این در البته که نشویم خارج چارچوب این از منابع بود. خواهد باورهایی و ارزشها رویهها هنجارها آنکه اول دارند: اصلی کارکرد دو مرجع گروههای ات میدهند قرار کنشگران اختیار در را معیارهایی آنکه دیگر و میکنند القا دیگران به را بزنند. محک آن براساس بتوانند را خود نگرش و کنش در دینی زندگی سبکهای به دادن تنوع نیز ایرانی جامعه سطح در شد گفته آنچه بنابر توجه باید مهم دلیل دو به ضرورت این به میشود. گرفته نظر در راهبردی گزینهای نقش شود: ایران جامعه در موجود تنوع و تکثر شدن فعال موجب برآورده سر مدرن جامعه درون از که تفاوتهایی و تنوع تکثر انواع از مملو جامعهای با بنابراین است. شده تاریخی و اجتماعی فرهنگی شکافهای روانشناسی جنبه از یک هر که شدهایم بهرو رو اجتماعی گروههای و اقشار گرایش نیازها خواستها اهداف مراتب سلسله و ساختار جمعی( گروهی)یا رفتار اجتماعی به تنوع اصل پذیرش دارند. اختالف حتی و متفاوتاند تقریب ا یا کامال نگرشها و عقاید موضوع این و میشود موجب را زندگی سبک در بخشی تنوع رو پیش واقعیت یک عنوان و طبیعی نیز را مؤمنانه زندگی سبکهای در تنوعبخشی و تنوعیابی ضرورت تدریج به که باشیم آن بر یا کنیم انکار را موجود تکثرهای و تنوع وجود آنکه مگر مینمایاند. بدیهی دهیم قرار ثابت دینی زندگی سبک یا الگو یک در را ایرانی جامعه کلیت تنوع این وجود با

29 تبیین سبک زندگی اسالمی)رضوی( که البته هر دو فرض نادرست و دور از واقع است و رواج و تحقق سبک زندگی دینی را به تأخیر انداخته یا ناممکن میکند. پذیرش این تنوع در سبک زندگی دینی به معنای پذیرش برخی اصول کلی مشترک )شاید در حد اصول دین و مصالح مشترک ملی و فرهنگ بومی( و امکان تکثیر یا مجاز دانستن تنوع در غیر از آن است. اکنون شبهه یا مسئله "دین حداقلی" و "دین حداکثری" بیان میشود که باید بدان پاسخی روشن بدهیم. سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 تنوع در دینداری بر مبنای پژوهشهای متعدد جامعهشناختی در جامعه کنونی ایران با انواع الگوهای دینداری رو به رو هستیم و این به سبب قو ت و پایداری دین در جامعه ایرانی است. یعنی حذف یا حداقل شدن دین در زندگی اجتماعی ممکن نبوده است.)مانند تجربه اروپائیان( بنابراین دینداری به اشکال و گونههای مختلفی درآمده است. تقسیمبندیهای ارائه شده بسیارند اما در یک دامنه از انواع دینداری شناسنامهای سنتی سیاسی شدة مدرن)یا تلفیقی( تا سکوالر بازشناسی میشود که از قضا این گونه اخیر در دوره معاصر روبه رشد بوده است. بنابراین با یک جامعه دینی )دینداران( مواجهایم که شیوههای مختلف دینداری را در پیش گرفتهاند. از سوی دیگر باید در نظر داشت که سبک زندگی برای جامعه دینداران ارائه میشود و تکلیف افراد با گرایشهای کامال الئیک در این بازار روشن است)یعنی آنها اساس ا خواستار و عالقهمند به هیچ نوع سبک زندگی دینی نیستند(. زمینه اصلی برای پذیرش سبک زندگی اسالمی وجود کمترین گرایشهای دینی و مذهبی در جامعه مخاطب است. حال باید برای بروز و ظهور انواع سبکهای دینداری و شرایط فرهنگی ذهنی و رفتاری هر فرقه از دینداران به سوی تنوعبخشی به الگوهای سبک زندگی دینی حرکت کرد و چارهای جز انتخاب این راهبرد نیست. صرفنظر از دو استدالل بیان شده باید روشن کرد که اساس ا جامعه ایرانی به دلیل تنوع ذاتی موجود در آن و شرایط تاریخی مانند هر جامعه دیگر خود به خود و طبیعی

30 36 فرهنگ رضوی سال پنجم شمارة نوزدهم پاییز 1396 به سوی الگوهای متنوع سبک زندگی حرکت کرده است چنانچه یک تشابه کامل بین برگزاری اعیاد و مراسم مذهبی یا کیفیت اجتماعهای مذهبی و حتی رفتارهای دینی بین مسلمانان شیعه شهر نیشابور با مسلمانان ساکن بوشهر وجود ندارد. بنابراین بیان این ایده به معنای درافکندن طرحی نو نیست و جامعه ایرانی خود پذیرای سبک های مختلف زندگی دینی بوده است. اما هدف از بیان این موضوع تالش برای نوعی تأیید و پذیرش رسمی وجود این تنوع از سوی مراجع دینی و پرهیز و خودداری مراجع رسمی کشور از حرکت به سوی یکسانانگاری یا یکسانسازی سبک زندگی دینی جامعه ایران و تالش برای تدقیق و تصحیح و تکمیل متون دینی جدید است که بزرگان حوزوی و دلسوزان فرهنگ دینی در آینده انجام خواهند داد. بدین معنا که باید محققان حوزوی بکوشند تا به عناصر و آموزههایی از احادیث و روایات و آیات توجه کنند که توانایی و اختیار )مختار بودن مؤمنان( را برای دینداران فراهم میکند به گونهای که انواع یا سبکهای مختلف حیات طیبه را به جامعه دینی ارائه دهند. برای ارتقای کیفی و نیز کمی مبحث سبک زندگی محققان در زمینه تبیین سبک زندگی اسالمی براساس متون قرآنی و نیز زمینههای نفوذ سبک زندگی غربی و امکان مقابله با آن را در پژوهشهای خود مدنظر قرار دهند که در این مورد بررسی دوران طالیی زندگی امام رضا )ع( در ایران به دلیل تعامالت فرهنگی خاصش میتواند بسیار کارگشا باشد. ناگفته پیداست که "امکان" و "تحقق" این شرایط منوط به در نظر گرفتن واقعیات و شرایط عینی اجتماعی فرهنگی جامعه ایرانی خواهد بود. از جمله این شرایط انطباق و نزدیک کردن مشکل اصلی برای تعمیق و تعمیم الگوی اسالمی سبک زندگی با تنوع دینداری در جامعه ایران است. برای حل این مسئله یا مشکل شاید گفتمان احیا و نیز روشنفکری دینی که در آثار برخی از روشنفکران دینی بیان شده است توانایی پاسخگویی به سبک زندگی دینی را داشته باشد و آن نیز به واسطه نفوذ و پایگاه اجتماعی آثار روشنفکران دینی در جامعه ایرانی امکانپذیر میشود. هرچند در این آثار اغلب گرایشهای معنوی اخالقی بیشتر شده است.

31 37 اسالمی)رضوی(... زندگی سبک تبیین مآخذ و منابع زندگي سبك الگوهاي حاجیانی ابراهیم در ايران در زندگي سبك الگوهاي )1386( تقي آزادارمكي نظام: مصلحت تشخیص مجمع استراتژیک تحقیقات پژوهشکده تهران: ج 2 ايرانيان 2: شمارة اجتماعي علوم نامه زندگيسبك تا»طبقهاز )1381( حسن چاوشيان و يوسف اباذري.3-27 شماره 7 : دوم دوره فرهنگی تحقیقات فصلنامه اينترنت«از استفاده»الگوي )1388( حسين آبادي ابراهيم شماره 12 : فصلنامهمطالعاتسبکزندگی زندگی سبک مفهوم )1391( آزاد سالمی و سعیده الفت للمطبوعات. بیروت: )ع( الرسول آل عن العقول حتف علی) 1351 ( حسنبن حرانی ابنشعبه شيرازه. انتشارات تهران: صبوري خسرو ترجمه مصرف )۱۳۸۱( رابرت باکاک سمت. تهران: سیاسی روانشناسی ابراهیم) 1388 ( برزگر نقش انتشارات تهران: مردیها مرتضی ترجمه عقالنی و عملی دالیل کنش: نظریه )1380( پیر بوردیو نگار. و ماهي. نشر تهران: اميررحيمي ترجمه انقالبي ثروت هايدي) 1390 ( تافلر الوين تافلر اسرا. نشر مرکز قم: احلیاة مفاتیح )1391( عبداله جوادیآملی استراتژیک. تحقیقات مرکز انتشارات تهران: ) 1391 ( الگوهایسبکزندگیایرانیان ابراهیم حاجیانی استراتژیک. تحقیقات مرکز تهران: جامعهشناسیهویتایرانی )1393( اإلسالمي ة. للدراسات العصر)عج( ويل مؤس سة قم: )ع( الرضا االمام موسوعة محمد) 1387 ( سید قزوینی حسینی اسالمی. فرهنگ نشر دفتر قم: احلیاة حکیمی) 1394 ( علی و محمد حکیمی محمدرضا حکیمی و فرهنگی جامعهشناسی حوزه در فرهنگی)مطالعهای مصرف و زندگی سبک طلیعه) 1387 ( خادمیان کتاب. جهان هنری فرهنگی موسسه تهران: ایرانیان( فرهنگی زندگی سبک بر دیباچهای ماهنامه اسالمی«زندگی سبک شاخصهای بر»مروری ساجدى) 1392 ( ابوالفضل و حسین خطیبی شماره 3 : سال 22 معرفت سبک نسبت بررسی نژاد) 1392 ( رجب سعید و طالب امیرمهدى حاجی یحیی محمدرضا رجبنژاد شماره 1 : سال 1 سالمت محوریت با اسالمی زندگی سبک قرآن در طیبه حیات منظر از اسالمی زندگی 1396 پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال

32 رضوی فرهنگ پاییز نوزدهم شمارة پنجم سال.9-21 فرهنگ فصلنامه روایات و آیات در اسالمی زندگی سبک بر درآمدی صدرالدین) 1392 ( سید شریعتی شماره 13 : سال 4 درمانی روان و مشاوره معارف. نشر تهران: اسالمی( زندگی سبک و بهار)اخالق همیشه حسین) 1391 ( احمد شریفی ارسباران. نشر تهران: همکاران و کریمی ترجمه: شخصیت نظریههای )1383( دوان شولتز دانش. آوند کتاب تهران: کرمانی حجتی علی مترجم بیستم قرن فرهنگ و اسالم موسی) 1379 ( سید صدر رضوی. شریف قم: االخالق مکارم فضل) 1371 ( بن حسن طبرسی للمطبوعات. بیروت: الطربی تاریخ 1375( جریر) بن محمد طبری و فقه مجله «)ع( رضا امام اخالقی شخصیت و زندگی»سبک 1392( یعقوبعلی)زمستان نژاد عابدینی : شماره سال 10 تمدن تاریخ ادص اسالمی پژوهشهای مرکز قم: سبکزندگیبراساسآموزههایاسالمی )1392( حمید قانع فاضل قم. سیمای و صادق. صبح نشر قم: زندگي سبك و مصرف محمد) 1382 ( فاضلي االسالمی. نشر قم: دراسة و تاریخ )ع( الرضا االمام محمدجواد) 1385 ( فضلاهلل سبک نهادمندی در آن تأثیر و ایرانی زیست جهان 1382( )بهار سمیه فرخی و محمدتقی قزلسفلی : شمارة شناسینهادهایاجتماعی فصلنامهجامعه زندگی علمی ماهنامه زندگی از رضایت و شادکامی با اسالمی زندگی سبک رابطه محمدباقر) 1390 ( کجباف شماره 70 : سال 11 ایران. اسالمی جمهوری صدای تخصصی شماره 25 : ارتباطات فصلنامهمطالعاتفرهنگیو شدن جهانی و دینداری محمدرضا) 1381 ( کالهی اسوه. تهران: کافی اصول یعقوب) 1382 ( بن محمد کلینی نی. نشر تهران: صبوری منوچهر ترجمه جامعهشناسی )1383( آنتونی گیدنز محالتی رسولی هاشم شرح: و ترجمه العباد علی اهلل حجج معرفة فی االرشاد نعمان) 1383 ( محمدبن مفید اسالمی. فرهنگ تهران:. )ع( صادق امام انتشارات تهران: دینوسبکزندگی محمدسعید) 1386 ( مهدویکنی Bourdieu, P (1998), Practical Reason: on the theory of action. Stanford,